Δημοσιεύουμε την ομιλία του δημοσιογράφου Παύλου Ριζαργιώτη στην παρουσίαση του «Αγνωστου Βάρναλη» στην Ελασσόνα:

Σαλπιγκτής των λαϊκών συνειδήσεων

Λίγα λόγια, στην αρχή, για τον Ηρακλή. Ο Ηρακλής είναι από τους ανθρώπους που τους αρέσει να ψάχνουν, να ερευνούν. Φιλέρευνο πνεύμα που δουλεύει ακαταπόνητα. Με μεράκι και ζήλο καλό. Ανασκαλεύει να βρει το άγνωστο, σκάβει ν' αποκαλύψει το κρυφό. Οχι για να ξεχωρίσει, αλλά για να προσφέρει.

Αυτό το ψάξιμο μπορεί να φαίνεται ότι αφορά στο "ειδικό" και στο "ιδιαίτερο", αλλά, κατά μία έννοια, δεν είναι παρά η αγωνία του σκαπανέα να συναντήσει το ΟΛΟΝ, επιχειρώντας να το ακουμπήσει μέσα από "μικρές λεπτομέρειες", " άγνωστες πτυχές" , "υποτιμημένα γεγονότα". Βεβαίως, αυτό όσο το πλησιάζεις, τόσο απομακρύνεται, καθώς συνεχώς εμφανίζονται νέα στοιχεία, απορίες και ερωτήματα. Αλλά, αυτή η διαρκής κι ανολοκλήρωτη αναζήτηση, είναι η χαρά του ερευνητή.

Από μια άλλη άποψη, πρόκειται για αναζήτηση της ολόπλευρης και ουσιαστικής Αλήθειας. Αυτής που αναζητούσε, πάντα και παντού, ο Βάρναλης και που για να τη βρεις - όπως ο ποιητής βάζει να λέει ο Ομηρος στην Πηνελόπη - "δεν έχεις παρά να ξεστρέψεις το μέσα όξω, καθώς ξεστρέβουν οι κοκορετσάδες τ' άντερα των αρνιών, για να τα καθαρίσουνε. Ετούτ΄η βρώμα των αντεριών είναι η αλήθεια."

Σε κάθε περίπτωση, η δουλειά του Ηρακλή - δουλειά μυρμηγκιού, αλλά και επιστημονική - είναι πολύ χρήσιμη, θα έλεγα πολύτιμη. Η παρουσίαση 19 αδημοσίευτων ποιημάτων του Βάρναλη και, μαζί, πολλών άγνωστων στοιχείων για τη ζωή και το έργο του μεγάλου μας ποιητή είναι, από μόνη της, σημαντικό πνευματικό γεγονός.

Και τώρα λίγα για τον Κώστα Βάρναλη.

Εχουν ειπωθεί και γραφτεί πάρα πολλά για τον σαλπιγκτή των λαϊκών συνειδήσεων, τον "παππού των λαϊκών αγώνων", όπως τον χαρακτήρισε ο άλλος μεγάλος μας ποιητής, ο Γιάννης Ρίτσος. Δεν φιλοδοξώ, φυσικά, να πω κάτι το εντελώς άγνωστο - αυτό το καταφέρνει ο Ηρακλής και μπράβο του - ή το πολύ πρωτότυπο.

Αυτό που εγώ νοιώθω για τον Βάρναλη είναι ότι είναι ένας "από τους δικούς μας Χριστούς, τους δικούς μας άγιους", που τον εχθρεύονται οι αντίπαλοι για όσα κηρύττει και πράττει, αλλά δεν μπορούν να μην αναγνωρίζουν την μεγάλη αξία του και, ενίοτε, αναγκάζονται και να τον "προσκυνούν".

Είχε ο Βάρναλης - το δείχνει το έργο του, το αποδεικνύει η ζωή του - τη δική του αμετακίνητη ιδεολογία, τα δικά του πολιτικά φρονήματα, την κοσμοθεωρία του. Ηταν κομμουνιστής, με εδραιωμένες πεποιθήσεις και δεσπόζουσα πίστη και παρέμεινε "ορθοστατών και ορθοβαδίζων μέχρι το έσχατον γήρας" - όπως έλεγε ο αείμνηστος μπαρμπα - Κώστας Λουλές. Αλλά, ποτέ δεν εκδηλώθηκε με ψύχωση και μονομανία, ούτε, όμως και με ελιγμούς και τεχνάσματα. Η ακλόνητη πίστη και η επιμονή στην ιδεολογία του δεν τον ωθούσε στην αγριοσύνη, την κακότητα, τον μισανθρωπισμό, αλλά στην ημερότητα, την καλοσύνη, στον εξανθρωπισμό. Το έργο του, η ποίησή του, μια άριστη αισθητική μετάπλαση της επαναστατικής κοσμοθεωρίας.

Οι στίχοι του αρματωμένοι, αλλά όμορφοι. Εχθρευόταν το εύκολο και το τετριμμένο. Σκληροί, όχι, όμως, άδικοι. Με ουσία και λυρισμό. Ρωμαλεότητα και ρομαντισμό. Απλοί, δε δυσκολεύουν ιδιαίτερα - έγραψε και γι' αυτούς που δεν ξέρουν να διαβάζουν - αλλά ούτε και σε τεμπελιάζουν, καθώς είναι ερεθιστικοί και συνάμα προκλητικοί. Οι λέξεις - λεπίδες, ξεπετιούνται σαν αμεταχείριστα σύμβολα και πρωτάκουστες ηχοεικόνες.

Ο στόχος του καθαρός. Απέναντι. Τ' αφεντικά που τρώνε το ψωμί του φτωχού. Η κερδοσκοπική μανία των "ασπιδοπουλητάδων και των κονταροξυστών".

Αλλά βέλη και δίπλα. Στους δικούς του, τους απλούς ανθρώπους του καθημερινού μόχθου, Γιατί τους θέλει έτοιμους να κοντραριστούν παλικαρίσια με τους δυνάστες τους. Γι' αυτό και τσιγκλάει, καλόκαρδα, το "μαχμουρλίκι και τη συνήθεια", ερεθίζει την ανημποριά και κοροϊδεύει την αδιαφορία.

"Κι αν είν' ο λάκκος σου πολύ βαθύς/

χρέος με τα χέρια σου να σηκωθείς."

Ο Ανρί Μπαρμπύς έλεγε "δεν ωφελεί σε τίποτα να ουρλιάζεις, πρέπει να καταλάβεις" - αλήθεια πόση επικαιρότητα κι αξία έχει αυτό σήμερα που οι πάντες, σχεδόν, ουρλιάζουν, αλλά λίγοι καταλαβαίνουν - και ο Βάρναλης που ήξερε ότι ο λαϊκός, επαναστατικός αυθορμητισμός πετυχαίνει το στόχο του αν έχει κοντά του αφυπνισμένες και μαχητικές συνειδήσεις, αποφαίνεται, εξεγερτικά και αισιόδοξα, στην "Μπαλάντα του Κυρ Μέντιου: "Αν ξυπνήσεις μονομιάς, θα' ρτει ανάποδα ο ντουνιάς."

Η τέχνη του στρατευμένη στην υπηρεσία των πολλών και εκμεταλλευομένων. Το ομολογεί και το περηφανεύεται. Από τους άλλους, που βρίσκονται στην αντίπερα όχθη, διαφέρει μόνο στο ότι αυτοί το κάνουν και δεν το ομολογούν. Γιατί - όπως λέει - "δεν είναι δυνατόν να μην πολιτεύεται η Τέχνη. Οσο κι αν αποφεύγει τέτοια σκοποθεσία, δεν μπορεί ν΄ αποφύγει την τέτιαν αποτελεσματικότητα. Δεν υπάρχει πράξη, ή σκέψη κοινωνικού ανθρώπου που να μην έχει είτε καθορισμό, είτε αντίχτυπο πολιτικό"

Κι όπως λέει ο Βισαριόν Γκριγκόριεβιτς Μπελίνσκι: ¨Οταν αφαιρέσουμε από την τέχνη το δικαίωμα να υπηρετεί τα κοινωνικά συμφέροντα, δεν την ανυψώνουμε, αλλά την ταπεινώνουμε, γιατί της στερούμε τη ζωντανή δύναμη, τη σκέψη και την κάνουμε αντικείμενο συβαριτισμού, παιχνίδι στα χέρια των αργόσχολων τεμπελχανάδων."

Ομως, αυτός ο αμετακίνητος στα κομμουνιστικά ιδεώδη διανοούμενος όταν ρωτήθηκε, κάποτε, από δημοσιογράφο ποιά είναι, γι' αυτόν, τα σημαντικότερα ιδανικά της ζωής, απάντησε: "Οι γυναίκες, η θάλασσα, η φασουλάδα και να βλέπεις να παίζουν τάβλι στο "Βυζάντιο""

Γιατί ο Βάρναλης ήταν πολύ μεγάλος ποιητής, υψηλών προδιαγραφών διανοητής και, ταυτόχρονα , ένας πολύ απλός άνθρωπος. Ενιωθε πολύ μεγάλη χαρά όταν βρισκόταν ανάμεσα στους απλούς ανθρώπους του λαού - το δείχνει, ιδιαιτέρως, στους "Μοιραίους".

Γιατί πρώτα απ' όλα και πάνω απ' όλα, κομουνιστής σημαίνει άνθρωπος απλός, χωρίς άχρηστους εγωισμούς ,"εμείς, αδελφέ μου, δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε απ' τον κόσμο, εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο", παιάνιζε ο Ρίτσος - αλλά με "άκακα" πάθη, γιατί - όπως έγραψε ο Μαρξ - για τον κομμουνιστή "τίποτα το ανθρώπινο δεν του είναι ξένο".

Και καλός κομμουνιστής δεν είναι ο απρόσιτος κι "αμόλυντος", ο κλεισμένος στους τέσσερις τοίχους γραφειοκράτης. Ούτε κι αυτός που προσποιητά "ενδύεται το ράκος του φτωχού" και μιλάει με μεγάλα λόγια γι' αυτόν, αλλά, επί της ουσίας, ποτέ δεν τον κατάλαβε και δεν τον ένιωσε.

Ο Βάρναλης είχε βιώσει σε βάθος την έννοια άνθρωπος και με το έργο του κατόρθωσε να την αντιδιαστείλει από τα αφηρημένα νεφελώματα των ηθικολόγων της αστικής ιδεολογίας - όπως και από την προσβλητική υποτίμηση των "υπερεπαναστατών των λόγων" - και να την ανυψώσει στα ουράνια της κομμουνιστικής κοσμοθεωρίας, δίνοντας την προοπτική ενός πραγματικού, επίγειου παραδείσου.

Προϋπόθεση γι' αυτό είναι όλα ν' αλλάξουν κι άλλα πολλά καινούργια να δημιουργηθούν κι αυτό εννοεί, στο "Φως που καίει", ο Μώμος όταν λέει στον Προμηθέα "εμείς θα ξαναφτιάξουμε τον κόσμο απ' την αρχή". Στην πορεία δημιουργίας αυτού του νέου κόσμου, που θα είναι και πορεία ολοκλήρωσης του ανθρώπου, ο απλός άνθρωπος του λαού καλείται ν' αλλάξει μυαλά, να δαμάσει "τα μέσα του" και τα έξω, με στόχο όχι απλώς να ελαττώσει τον πόνο του κόσμου, αλλά και να χτίσει μια άλλη, ευτυχισμένη κοινωνία...

Ο κομμουνιστής ποιητής Κώστας Βάρναλης, προσηλωμένος στο ιδανικό του ολοκληρωμένου ανθρώπου, με το έργο του αναδείχτηκε σε κορυφαία πνευματική μορφή του 20ου αιώνα...