Η επαναλειτουργία του ΕΟ: 1946 -1948 (6ο)

Τα κείμενα είναι του Ηρακλή Κακαβάνη και δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ» τεύχ. 35-36 και 37-38 το 2009.

Η επαναλειτουργία του ΕΟ

1946 -1948

«Από τις 30 του Δεκέμβρη (σ.σ. 1945) ο Εκπαιδευτικός Όμιλος άρχισε και πάλι τις εργασίες του. Εργασίες που είχε αρχίσει το 1910 με σκοπό να καταπολεμήσει και να κατανικήσει οριστικά τον πνευματικό μεσαίωνα, που κυριάρχησε όλο το 19^ο αιώνα στην Ελλάδα. Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος από την πρώτη στιγμή που ιδρύθηκε έπαιξε πρωτοποριακό ρόλο»[1]. Μετά το 1929 με την ψήφιση του Ιδιώνυμου «Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος χτυπήθηκε άγρια. Οι πρωτεργάτες του διώχτηκαν. Και έπειτα ατόνισε, όπως και όλα τα σωματεία επί Μεταξά και στην εποχή της Κατοχής»[2]. Εκλεισε «με την επέμβαση της αστυνομίας το 1936, μετά την εγκαθίδρυση του δικτάτορα και… «δημοτικιστή» Μεταξά. Τότε τα γραφεία ήσαν αλλού. Στην οδό Σταδίου ψηλά, κοντά στο Σύνταγμα, στο ‘’Μέγαρον Εφεσίου’’»[3].

Βέβαια τη δεκαετία του ’30 ο Εκπαιδευτικός Όμιλος λειτουργεί περισσότερο ως φορέας διαφώτισης των εκπαιδευτικών και κίνημα, ενώ την περίοδο ’45 – ’48 έχει μια ευρύτερη δράση. Διαλέξεις – συζητήσεις για τη διαφώτιση των εκπαιδευτικών και την επεξεργασία προτάσεων για τα εκπαιδευτικά προβλήματα, τα οποία και δημοσιοποιούσε, παρεμβάσεις στις αρχές, είχε τη δική του «φωνή». Πάνω απ’ όλα η πρωτοποριακή του θεματολογία και δράση για τα δρώμενα στον χώρο της Εκπαίδευσης και η μόνιμη λειτουργία.

Συνέχιση της δράσης του και όχι επανίδρυση ή ίδρυση Νέου Εκπαιδευτικού Ομίλου. Συνέχιση «μετά από δεκάχρονη αναγκαστική αφάνεια, ο Εκπαιδευτικός Όμιλος άρχισε τη δράση του με νέα ορμή, προσαρμοσμένος στις σημερινές πνευματικές και εκπαιδευτικές ανάγκες του λαού μας» «μετά από δεκάχρονη αναγκαστική αφάνεια».

Η νέα πραγματικότητα

Μέσα από την Αντίσταση ενάντια στον κατακτητή πρόβαλλε και το όραμα για λευτεριά και λαοκρατία. Η θέληση για «ένα μέλλον φωτεινό και χαρούμενο», για μια πατρίδα αληθινά ελεύθερη, απαλλαγμένη από κάθε λογής δυνάστες και εκμεταλλευτές του λαού. Αυτός ο πόθος χρωμάτισε κάθε εκδήλωση του λαού. Στην εκπλήρωσή του συστρατεύτηκε η συντριπτική πλειοψηφία του λαού, δεν ήταν δυνατόν να λείψουν οι εκπαιδευτικοί. Στην ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση συστρατεύτηκε το σύνολο σχεδόν των δασκάλων, η πλειοψηφία των καθηγητών μέσης εκπαίδευσης και αρκετοί καθηγητές πανεπιστημίων.

Ταυτόχρονα με τον αγώνα για την απελευθέρωση ξεκίνησε μια προσπάθεια από την ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση για αναδιοργάνωση της κοινωνικής ζωής της χώρας. Στο κέντρο της προσοχής βρέθηκαν το παιδί και η νεολαία. Οι κοινωνικές, πολιτιστικές, μορφωτικές, ψυχαγωγικές ανάγκες τους βρέθηκαν στο επίκεντρο. Οι ΕΑΜικές δυνάμεις στηριζόμενες στην εμπειρία των πρώτων 20 χρόνων σοσιαλισμού στη ΣΕ και τις διεργασίες και αναζητήσεις των προηγούμενων 2 δεκαετιών, έδωσαν τη μάχη της προστασίας του παιδιού, του πολιτισμού, της μόρφωσης.

Η «Εθνική Αλληλεγγύη» ίδρυσε στα χρόνια της κατοχής

n  679 λαϊκά ιατρεία

n  163 Νοσοκομεία – Αναρρωτήρια

n  1253 Λαϊκά φαρμακεία

n  Λαϊκά και παιδικά συσσίτια, παιδικούς και βρεφικούς σταθμούς, παιδικές στέγες, άσυλα, παιδικές εξοχές.

 Όλα λειτουργούσαν κατά τρόπο που και οι διεθνείς οργανισμοί εξέφραζαν την ευαρέσκειά τους.

Σε κάθε χωριό και πόλη μόλις ελευθερωνόταν από τον ΕΛΑΣ, αμέσως άνοιγε το σχολείο του. Έτσι λειτουργούσαν κανονικά τα σχολεία στην ελεύθερη Ελλάδα. Η ΠΕΕΑ δεν άφησε χωριό χωρίς σχολείο. Οι δάσκαλοι, χωρίς μισθό και πεινασμένοι, συνδύαζαν την στρατιωτική υπηρεσία με την εκπαιδευτική, Το ίδιο και οι μαθητές. Πρόγραμμα, ώρες, διαγωνισμοί, όλα γινόταν κανονικά και συχνά κυκλοφορούσαν εγκύκλιοι σαν την ακόλουθη:

Ενα από τα πρώτα μελήματα της ΠΕΕΑ[4] ήταν και η Παιδεία. Σε σύσκεψη που συμμετείχαν οι Π. Κόκκαλης, καθηγητής χειρουργικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και γραμματέας παιδείας της ΠΕΕΑ, Κ.Δ. Σωτηρίου, Μιχ. Παπαμαύρου, Ρ. Ιμβριώτη και 5-6 δάσκαλοι ακόμη, στη Βίνιανη, καθορίζονται οι άμεσοι και μακροπρόθεσμοι στόχοι της Παιδείας. Ανοίγουν και επανδρώνονται τα κλειστά σχολεία, οργανώνονται συσσίτια για τους μαθητές, υπάρχει μέριμνα για την ένδυση των παιδιών, γράφονται καινούρια βιβλία[5], οργανώνονται γεωργικές σχολές[6] και 2 παιδαγωγικά φροντιστήρια για να ετοιμάσουν δάσκαλους που θα επανδρώσουν τα Σχολεία. Διευθύντρια του Παιδαγωγικού Φροντιστηρίου της Τύρνας η Ρόζα Ιμβριώτη, συνδιευθυντές του Παιδαγωγικού φροντιστηρίου του Καρπενησίου οι Κώστας Σωτηρίου και Μιχ. Παπαμαύρου. Αυτή η φροντίδα εκφράζεται στο «Σχέδιο μιας λαϊκής Παιδείας» που συνδιαμόρφωσαν η ΕΠΟΝ και επιτροπή Παιδείας του ΕΑΜ. Εμπνευστής του όλου έργου ο Δ. Γληνός. Η πρώτη ολοκληρωμένη πρόταση για την παιδεία και για πρώτη φορά γίνεται πράξη η Δωρεάν Παιδεία. Στοχεύει στη δημιουργία ενός δημοκρατικού, λαϊκού σχολείου, χωρίς ταξικές διακρίσεις. Έχει σαν βάση την αρχή «ένας λαός – μια Παιδεία, που σημαίνει ίσα δικαιώματα στη μόρφωση από την κατώτερη ίσα με την ανώτατη εκπαίδευση χωρίς κανένα περιορισμό από κοινωνικούς και οικονομικούς λόγους, με μόνο κριτήριο την ικανότητα και τη φυσική κλίση του καθένα.

Εν ονόματι της δυστυχίας

Με το τέλος του πολέμου, αδήριτη η ανάγκη ανοικοδόμησης της χώρας από τα ερείπια. Μια ανοικοδόμηση που θα έχει ως στόχο την ευημερία και την πρόοδο του λαού. Ανοικοδόμηση σε παραγωγικό - οικονομικό, θεωρητικό - ιδεολογικό, πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο, από τη σκοπιά των συμφερόντων της εργατικής τάξης. Βασικός παράγοντας για την επίτευξή της η Παιδεία που θα σηματοδοτήσει τη νεοελληνική πνευματική αναγέννηση.

Ο εκπαιδευτικός κόσμος αγωνίστηκε με όλες του τις δυνάμεις μέσα στην Εθνική Αντίσταση. Με το τέλος του πολέμου υπάρχει η φιλοδοξία και η προσμονή για ένα σχολείο δημοκρατικό, «που θα έδινε στα παιδιά του λαού μιαν εκπαίδευση που θ’ ανταποκρινόταν στους αγώνες του για τη λευτεριά του και που θα φυλάξει άθιχτη την εθνική του συνείδηση»[7].

Η διαμορφωθείσα κατάσταση όμως δεν επέτρεπε καμιά αισιοδοξία, ούτε για την οικονομική – παραγωγική ανοικοδόμηση της χώρας ούτε για την πνευματική αναγέννηση. Ξένη στρατιωτική επέμβαση, επικράτηση της αντίδρασης, τρομοκρατία, εγκληματική αδιαφορία των μεταδεκεμβριανών κυβερνήσεων για την Παιδεία και τις λοιπές ανάγκες του λαού.

Ο λαός βλέπει να πέφτει πάνω του μια απέραντη και αβάσταχτη δυστυχία. Να παίρνουν το δρόμο για τις φυλακές όσοι πολέμησαν για τη λευτεριά και να είναι ήρωες οι συνεργάτες του εχθρού. Βλέπει εκλογικές κωμωδίες. Να ετοιμάζεται ο εμφύλιος σπαραγμός. Καταδικασμένος σε θάνατο από την οικονομική και επισιτιστική κατάσταση. Και όλα αυτά εν ονόματι της Δημοκρατίας…

Το τεράστιο έργο πολιτισμού που το έφτιαξε ο λαός με το υστέρημά του στην περίοδο της Κατοχής, πράγμα που το ελληνικό κράτος δεν κατόρθωσε να φτιάξει στα 120 χρόνια ελεύθερου βίου (μέχρι τότε) βρέθηκε σε διωγμό όπως και η «Εθνική Αλληλεγγύη». Όχι μόνο κλείνονται και καταστρέφονται γραφεία, όχι μόνοι συλλαμβάνονται στελέχη της «Εθνικής Αλληλεγγύης», αλλά και ολόκληρο το κοινωνικοπρονοιακό έργο που θα έπρεπε να διαφυλαχτεί σαν πολυτιμος θυσαυρός και να αξιοποιηθεί για τις ανάγκες του λαού, καταστρέφεται. Παρά τα συνεχή υπομνήματα του ΕΑΜ και των οργανώσεων των περιοχών, ζητώντας να σταματήσει ο γλιστερός αυτός κατήφορος, που οδηγούσε τη χώρα στην εξουθένωση και την καταβαράθρωση, η κυβέρνηση δεν έκανε τίποτα.

Το γραφείο Διαφώτισης της «Εθνικής Αλληλεγγύης» καταγγέλλει στις 15 Μάη 45 διάφορα τέτοια περιστατικά καταστροφής φαρμάκων και πολυιατρείων, κατάσχεσης τροφίμων, κλείσιμο παιδικών σταθμών σε Λάρισα , Αγρίνιο, Τρίπολη Λαμία Κορινθία κλπ. Στη Γενική της συνέλευση το Μάη του ‘45 διαπιστώνει ότι η κατάσταση στη χώρα είναι τραγική: «Μετά την αποκατάσταση των κρατικών αρχών έχουν σημειωθεί στη χώρα 132 φόνοι, 573 τραυματισμοί, 180 απόπειρες φόνου, 461 μπλόκα, 89 εξαφανίσεις, 14743 φυλακίσεις, 360 καταστροφές γραφείων, 23 καταστροφές κενοταφίων και υπάρχουν 15 ληστοσημορίες»!.

«Πείνα, γύμνια, ξυπολυσιά. Η νέα γενιά κινδυνεύει. Η φυματίωση τη θερίζει. Η ελονοσία την πηρουνιάζει. Από 160 χιλιάδες παιδιά που εξετάστηκαν στη Θεσσαλονίκη μόνο 1.450 βρέθηκαν γερά»[8]. Καμιά προστασία για τη μητρότητα. Για βρεφοκομικούς και παιδικούς σταθμούς ούτε λόγος να γίνεται. Ελάχιστα νηπιαγωγεία. Πολλά σχολεία καμένα (πάνω από 1.000) και όσα δεν ήταν ρημαγμένα ήταν επιταγμένα από τις αγγλικές και ελληνικές υπηρεσίες, πολλά σχολεία ακόμη και μέσα στην Αθήνα χρησιμοποιούνταν γι αποθήκες. Εξαθλιωμένος και κυνηγημένος ο δάσκαλος. Χιλιάδες δάσκαλοι δεν τολμούν να πάνε στη θέση τους. «Χιλιάδες παιδιά δε φοιτούν στο σχολείο. Και από τα παιδιά που γράφονται στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου τα 3/5 δε φτάνουν στην τέταρτη τάξη και μόλις το 1/3 φτάνει στην έκτη»[9]. Η μέση εκπαίδευση προνόμιο των λίγων. Από τα «παιδιά που τελειώνουν το δημοτικό το πολύ το 10% φοιτούν στη μέση παιδεία, και αυτά στη μεγάλη πλειονότητα είναι παιδιά των ευκατάστατων».[10] Το περιεχόμενό της κυρίαρχος ο βερμπαλισμός, η προγονοπληξία και ο στείρος εγκυκλοπαιδισμός. «Στην ηθική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση της νέας γενιάς, η παιδεία μας εξακολουθεί και σήμερα να είναι κατασταλτική και ατομικιστική,. Χρησιμοποιεί αποκλειστικά τη βάρβαρη εξωτερική πειθαρχία και καλλιεργεί τον εγωισμό των παιδιών. Με την εξωτερική πειθαρχία πνίγει την πρωτοβουλία των παιδιών και καλλιεργεί το δουλικό φρόνημα. Το ελληνικό κράτος θέλει να μορφώσει δούλους. Γιατί τέτοιους άβουλους και ψυχικά ανήμπορους πολίτες χρειάζεται»[11]. Παράλληλα αυτό που προβάλλει η παιδεία είναι «ο τύπος του δουλόπρεπου αναρριχητή».

Λείπουν «χιλιάδες γεωπόνοι, τεχνικοί και κτηνίατροι, χιλιάδες γιατροί και δάσκαλοι, και ενώ χρειαζόμαστε χιλιάδες καινούριους επιστήμονες και ειδικευμένα στελέχη, για να αξιοποιήσουμε τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας και να χτίσουμε την καινούρια Ελλάδα από τα ερείπια, το υπουργείο της Παιδείας, αντί να ανοίξει διάπλατα τις πόρτες της παιδείας τις κλείνει ερμητικά»[12] με πρόφαση τον ανύπαρκτο «πληθωρισμό των επιστημόνων».

---

[1] «Ο εκπαιδευτικός Όμιλος» της Ρόζας Ιμβριώτη, «ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ», αρ. 35, 25 Ιανουαρίου 1946

[2] στο ίδιο

[3] Ελλη Αλεξίου «Βασιλική Δρυς – το χρονικό της εκπαίδευσης», εκδόσεις «Καστανιώτη», 1980

[4] Στις 14 Μάρτη 1994 συνήλθε στις Κορυσχάδες το Εθνικό Συμβούλιο.

[5] «ΤΑ ΑΕΤΟΠΟΥΛΑ» αναγνωστικό γ’ και δ’ τάξης και «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ» αναγνωστικό ε’ και στ’ τάξης

[6] Σπερχειάδας και Φτέρης

[7] Αρθρο της Ρ. Ιμβριώτη στα «ΕΓ» με τίτλο «Η εξυγίανση στο Υπουργείο Παιδείας»

[8] Περίληψη ομιλίας του κ. Σωτηρίου με τίτλο «Η παιδεία μας σήμερα», δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «ΑΝΤΑΙΟΣ» στις 28 Φλεβάρη 1946

[9] το ίδιο

[10] το ίδιο

[11] το ίδιο

[12] το ίδιο